मुलांना मानसिक समस्या असू शकतात काय?

लहान मुले ही मुळातच  इतरांपेक्षा अधिक संवेदनशील असल्यामुळे आजूबाजूच्या घडणाऱ्या छोट्या छोट्या घटनांचाही प्रभाव लहान मुलांवर विलक्षण पद्धतीने होत असतो. लहानपणी बिघडलेल्या मानसिक आरोग्याचे संतुलन वेळेतच न साधल्यास त्याचे रूपांतर कालांतराने चुकीची विचार प्रणाली, व्यक्तिमत्व निर्मिती व चुकीच्या वर्तनाला जन्म देणारी घटना ठरू शकते. पालकत्वाची जबाबदारी आनंद व तणाव या दोन्ही भावनांच्या मिश्र प्रवाहातून जात असताना  आपल्या मुलाचा मानसिक आरोग्याचा क्षणभर का होईना विचार करणे खूप गरजेचे असल्याचे जाणवत आहे . आणि म्हणूनच शालेय मुलांना विविध मानसिक, बौद्धिक, वर्तनात्मक व   विचारात्मक समस्या असू शकतात हे सर्व पालकांनी जाणून घेतले पाहिजे.  मुलांच्या विविध मानसिक समस्या जर पालकांनी लक्षात घेतल्यास स्वतः पालकांना  व आपल्या मुलाला योग्य ते मानसशास्त्रीय मदत व समुपदेशन  मिळू शकते. शालेय मुलांच्य विविध  मानसिक समस्यांना सामोरे जावे लागते त्यांपैकी महत्त्वाच्या मानसिक समस्या वा आजार पुढीलप्रमाणे असू शकतात.  

 

(1) स्पेसिफिक रीडिंग डिसॉर्डर: या प्रकाराला डिस्लेक्सिया म्हणून पण पर्यायी शब्दाने ओळखले जाते. या प्रकारात मुलांना वाचण्यास, लेखन शिकण्यास अतिशय विलंब होतो. शब्द गहाळ करणे, चुकीचे शब्द बनवणे, उलट शब्द लिहिणे, परत परत एकच शब्द लिहिणे, अतिशय मंद गतीने वाचणे वा  लिहिण्याची क्षमता अतिशय मंदावणे या सर्व कारणांमुळे त्याचा सरळ परिणाम मुलांच्या शैक्षणिक प्रगती पुस्तकावर पडून वारंवार नापास किंवा एकाच वर्गात बरीच वर्षे घालण्याचे प्रकार सुरू होतात.

 

(2)स्पेसिफिक अर्थमॅटिक डिसॉर्डर:  या प्रकारात मुलांची गणिताची क्षमता अतिशय कमी असते. सोपी गणिते समजणे, गणितातील चिन्हांचा योग्य वापर करणे, अंकांना ओळखणे या सर्व गणितीय क्षमता पूर्णपणे कार्य करत नाही.  अशी मुले गणित या विषयात हमखास नापास होताना दिसतात. 

 

(3) स्पेसिफिक डेव्हलपमेंटल डिसॉर्डर ऑफ स्पीच अँड  लांग्वेज:  आवाजाची चढ-उतार करताना भाषेचा वापर करताना अशा पद्धतीने करतात की दुसऱ्यांना वा ऐकणाऱ्यांना बोलण्याचा अर्थ नीट समजून घेणे जमत नाही उदाहरणार्थ रॅबिट  या शब्दाऐवजी व्याबीट असा उच्चार मुलांकडून होत असतो.

 

(4) स्पेसिफिक डेव्हलपमेंटल डिसॉर्डर ऑफ मोटर फंक्शन: रोजच्या दैनंदिन काम करताना, शारीरिक हालचाली करताना अडचणी येतात उदाहरणार्थ स्वतःचे कपडे घालने, शर्टाचे बटन लावणे, धावणे,  खेळणे अशा विविध ठिकाणी मुलांना शारीरिक अवयवांची हालचाल करताना अडचणी असतात. 

 

(5)ऑटिझम: साधारण अडीच वर्षांपूर्वी ऑटिझमची सुरुवात होते पण नंतरही ऑटिझमची शक्यता टाळता येत नाही. या प्रकारात मुलांना चारचौघात मिसळण्याचे, देवाण-घेवाण कौशल्याचे तसेच अंतर व्यक्ती (interpersonal relationship) संबंध निर्माण करण्यात खूप अडचणी येतात उदाहरणार्थ नवीन व्यक्ती वा इतर कोणी घरात आल्यास हसून प्रतिसाद देत नाहीत,  डोळे  न मिळवणे (lack of eye contact), आपल्या आजूबाजूला कोणी तरी आहे याबाबतचे भान ही मुले हरवून बसतात, आपल्या पालकांशी सुद्धा अलिप्तपणे वागतात, खेळांमध्ये रमत नाही, अनुकरण वर्तन अजिबात आवडत नाही अश्या विविध बाबतीत मुलांना अडचणींना सामोरे जावे लागते बऱ्याचदा विचित्र वर्तन (odd and eccentric behavior) सुद्धा आढळून येते 

 

(6) हायपर केनेटिक डिसऑर्डर: या प्रकाराला अटेन्शन डेफिसिट अँड हायपर ऍक्टिव्हिटी म्हणून पण ओळखले जाते सुमारे तीन टक्के मुलांमध्ये हा आजार आढळून येतो. या प्रकारात एकाच गोष्टीवर जास्त वेळ लक्ष केंद्रित करण्याची क्षमता मुलांमध्ये अजिबात नसते, वस्तूंची तोडफोड, आदळाआपट सारखी चालू असते, शारीरिक हालचाली अतिशय जलद गतीने करतात, एकाच जागी स्वस्थ बसून राहण्याचा कमालीची असमर्थता असते, इकडून तिकडे फिरणे, आज्ञा न पाळणे, एखादी गोष्ट करत असताना दुसऱ्या गोष्टीकडे आकृष्ट होणे, विचारा पूर्वी कृती करणे अशा अनेक समस्यांना मुलांना सामोरे जावे लागते. 

 

आजच्या या स्पर्धेच्या युगात मुलांच्या मानसिक आरोग्य बाबतीत पालकांनी संपुर्णपणे सुजाण व जागरूक असणे गरजेचे आहे कदाचित आज लक्षात आलेल्या मानसिक, बौद्धिक वर्तनात्मक अडचणी समुपदेशनाने व गरज पडल्यास मानसोपचाराने  मोठ्या प्रमाणात टाळता येऊ शकतात. आणि विशेष म्हणजे समस्याग्रस्त मुलाच्या पालकांचे समुपदेशनच  अतिशय महत्वाचे ठरते.  अलीकडे पालकांना मुलांकडे लक्ष देण्यास पुरेसा वेळ नसला तरीही आपल्या मुलांच्या मानसिक आरोग्याबाबत  चर्चा करण्याची मानसिकता निर्माण करण्यास हा लेख उपयोगी पडेल अशी आशा वाटते...