MANOSANTULAN Mental Health Training & Counseling Programme

               विवाह संस्थेचे दिवसेंदिवस विघटित होणारे स्वरूप व एकीकडे ती टिकून राहावी यासाठी आपली सर्वांची धडपड आपण रोजच अनुभवत असतो. मानवी गरजांची पूर्तता एवढेच कुटुंब संस्थेचे कार्य नसून मानसशास्त्रीय दृष्टिकोनातून कुटुंब संस्थेचे कार्य अतिशय महत्त्वाचे मानले गेले आहे. स्वाभाविक व नैसर्गिक तत्वावर आधारित असणाऱ्या अशा कुटुंब संस्थेचे महत्त्वाचे घटक म्हणजे पती व पत्नी यांच्यामधील दिवसेंदिवस गुंते वाढताना दिसत आहे. पती-पत्नी मध्ये व्यक्तिगत व कौटुंबिक पातळीवर निर्माण झालेले गुंते यांना बरेच घटक जबाबदार असले तरी त्या सर्वांमध्ये मानसशास्त्रीय घटक सर्वात महत्त्वाचा ठरत असतो.                  मुळातच स्त्री आणि पुरुष फक्त लिंगभेद या बाबतीतच  विभिन्न असून त्या दोघांचे भावनिक (emotional),मानसिक (psychological) व्यक्तिमत्व परत्वे (personality pattern), वर्तनात्मक (behavioral), दृष्टिकोण (attitude and perception) व मानसिक मान्यता (psychological belief system) या सर्व बाबतीत भिन्नता ...

  आधुनिक जीवनशैली, स्पर्धा, दैनंदिन ताण-तणाव, विभक्त कुटुंब पद्धती, तणावपूर्ण नातेसंबंध असे एक ना  अनेक कारणांमुळे  मानसिक आरोग्याची पातळी वैयक्तिक, कौटुंबिक व सामाजिक स्तरावर ढासळत आहे. जागतिक स्तरावर भारताने डिप्रेशन (depression) या मानसिक आजाराने ग्रस्त असणाऱ्या रुग्णसंख्येत  अग्रक्रम  राखलेल्या आपल्या देशाला त्याचे गांभीर्य नसणे हाच मोठा धोका म्हणावं लागेल. आणि म्हणूनच वैयक्तिक स्तरावर आपल्याला डिप्रेशनच्या संदर्भातील  माहिती व त्या संदर्भातील मानसोपचार याची माहिती असणे गरजेचे ठरते.  मुळातच निर्माण झालेले डिप्रेशन हे बायलॉजिकल आहे कि सायकॉलॉजिकल वा एन्व्हायरमेंटल (परिस्थिती सदृश) हे समजणे गरजेचे आहे. पाश्चिमात्य देशांमध्ये  डिप्रेशन बाबत  जागरूकता अधिक असल्यामुळे  रुग्णांना सुरुवातीची लक्षणे  जाणवू लागल्यास सर्वप्रथम मानसिक आरोग्य समुपदेशक (mental health counsellor) किंवा  सायकोथेरपिस्ट (psychotherapist) यांच्याकडे जाऊन ती मंडळी डिप्रेशन ला मोठ्या प्रमाणात  रोखण्यात यशस्वी ठरतात.   डिप्रेशनची सि...

  विवेकवाद आधारित मानसशास्त्रीय उपचार प्रक्रिया (REBT) ही जगभरामध्ये मानसिक प्रश्नांवर मोठ्या प्रमाणात  उपचार करणारी मानसशास्त्रीय उपचार प्रणाली असून सौम्य प्रकारच्या मानसिक आजारावर अतिशय प्रभावी ठरते. भीती (fobia), न्यूनगंड (inferiority complex), नैराश्य (depression), ताणतणाव (stress), नातेसंबंध तणाव (relationship problem) व चिंता (anxiety) अशा अनेक मानसिक समस्यावर REBT खूप उपयोगी ठरते.      अमेरिकन मानसशास्त्रज्ञ अल्बर्ट एलिस यांनी या थेरपीचा शोध लावला असून सर्वसामान्य लोकांना या उपयुक्त असणाऱ्या मानसशास्त्रीय उपचार प्रणाली ची माहिती व्हावी यासाठी हा लेख प्रपंच. उपचारादरम्यान खालील बऱ्याच मुद्द्यांवर समुपदेशक (mental health counselor)  व मानसिक प्रश्नांनी ग्रस्त असलेल्या व्यक्तींमध्ये दीर्घकालीन चर्चा घडून येते व व्यक्तीच्या सध्याच्या मानसिक स्थिती मध्ये  भावनिकदृष्ट्या (emotional), वैचारिकदृष्ट्या (cognitive) व कृतीयुक्त (behavioral) बदल घडवून आणण्याचा प्रयत्न केला जातो. मुळातच ही उपचार प्रक्रिया टप्प्याटप्प्याने घडून येणारी असून त्याती...

          भूतलावर असा एकही व्यक्ती नसेल  ज्याला राग येत  नाही हे खरे असले तरी राग व्यक्त करण्याची बरीच मानसशास्त्र कारणे असू शकतात. अति प्रमाणात राग व्यक्त करणे हे व्यक्तीला व पर्यायाने  इतरांच्या  मानसिक आरोग्याला धोका निर्माण करू शकतात. वेळीच आपल्या रागाचे विश्लेषण व प्रतिबंध करणे खूप गरजेचे आ हे.मानसिक आरोग्य क्षेत्रात समुपदेशन करताना Anger Management (आपल्या रागाचे व्यवस्थापन) यासंदर्भात  मी सेल्फ असेसमेंट प्रणाली निर्माण केली असून आपणास त्याचा उपयोग करता येईल. या सेल्फ असेसमेंट प्रणाली मध्ये खालील मुद्द्यांबाबत आपल्याला आपल्या राग संदर्भात मत व्यक्त करावे लागेल. (1) मला प्रमाणापेक्षा अधिक राग येतो हे मान्य आहे. (2) माझा राग अतिप्रमाणात असून त्याचाच परिणाम म्हणून माझ्या आयुष्यात बरेच प्रॉब्लेम निर्माण झालेले आहेत.      (3) सतत राग व्यक्त करण्याच्या पद्धती मुळे माझे मानसिक, शारीरिक, सामाजिक  व कौटुंबिक  जीवनावर त्याचा मोठा परिणाम पडलेला आहे.   (4) काही ठराविक व्यक्तीमुळेच  मला अत...

            आपल्या घरातील प्रेशर कुकर हा आपल्या सर्वांच्याच आयुष्याचा अविभाज्य घटक असला पाहिजे.कमी वेळात, ऊर्जेत व श्रमात काम करणारा. ठराविक वेळेत उच्च तापमान तयार करणारा व वेळोवेळी शिट्टी (whistle) देऊन आपल्या अंतर्गत तापमानाची अचूक माहिती देणारे त्याचं शास्त्र खूपच महत्त्वाचं  आहे.  मला हा प्रेशर कुकर आपलाच प्रतिबिंब वाटतो. अगदी  त्याच्याच प्रमाणे कमी वेळात, ऊर्जेत व श्रमात अधिकाधिक कार्यक्षम बनणे हेच आपल्या जीवनाचे ध्येय झालेले आहे. प्रेशर कुकर प्रमाणेच आपण सुद्धा रोज वेगवेगळ्या ताण-तणावांना समोरे जात असतो व वेळोवेळी आपल्या  मानसिक स्तरावर सुद्धा आपली खुप दमछाक होत असते.         मानसिक स्थरावर वाढलेला ताण तणाव, रोजची घालमेल, मनाची अस्वस्थता व नातेसंबंधातील दमछाक अशा वेगवेगळ्या मानसिक अग्निपरीक्षेतून जात असतांना आपल्यालापण मानसिक स्तरावर मनाच्या असमतोलाची सिम्प्टम्स (लक्षणे)  जाणवायला सुरुवात होते. ही लक्षणे म्हणजे मानसिक आरोग्य स्तरावरच्या अंतर्गत ताण-तणावाच्या सूचना देणाऱ्या शिट्ट्याच अस...