Skip to main content

आजूबाजूच्या माणसांना खरंच आपण 'यंत्रा' सारखं वापरतोय का?..

 मानवी आयुष्यातील कष्ट कमी व्हावेत म्हणून मानवाने आपल्या बुद्धिमत्तेच्या जोरावर मशीन्स व विविध यंत्रे तयार केलीत... निर्माण केलेल्या मशीन्स व यंत्रे इतक्या 'बुद्धिमान' होऊ लागल्यात की आता 'कृत्रिम' बुद्धिमत्तेमुळे मानवांना त्या सहज हाताळू शकतात व आवश्यकतेनुसार सूचना पण देऊ शकतात.. एक वेळ अशी येईल की सर्व माणसे अगदी 'तंतोतंत' मशीन व यंत्राप्रमाणे काम करायला लागतील... व आपणच निर्माण केलेले मशीन्स व यंत्रे आपल्यालाच मानवी संवेदना, प्रेम, काळजी, आपुलकी, स्नेह, जिव्हाळा, मैत्री, विश्वास, सुखदुःखाच्या अनुभूती या सर्वांचं 'महत्त्व' पटवून सांगतील... कित्येक दशानंतर माणसांनी यंत्रे तयार केलीत...की यंत्रांनी माणसं हा मात्र वादविवादाचा मोठा विषय ठरेल... हे जर खरंच थांबवण्याची माणसाला इच्छा असेल ..तर त्याने आपल्या आजूबाजूच्या माणसांना खरंच आपण 'यंत्रा' सारखं वापरतोय का?.. याचा विचार करायला हरकत नाही...😊😊 have a wonderful day  to all of you.. ©️ डॉ. जितेंद्र गांधी मानसिक आरोग्य कौन्सिलर मनोसंतुलन उपक्रम
Post a Comment

Meditation and mental health (लेट्स स्टार्ट मेडीटेशन)

लेट्स स्टार्ट मेडीटेशन........ 

जगातील जवळपास सर्वच धर्मातील एखाद्या गोष्टीवर जर एकमत व्हायचे तर.....ती गोष्ट म्हणजे मेडिटेशन (ध्यान) असेल... बहुतेक सर्वच धर्मामध्ये मेडिटेशन चे महत्त्व बऱ्यापैकी अधोरेखित केलेले आहे... धर्माच्या पलीकडे जाऊन सत्य शोधण्याचा प्रयत्न  करावयाचा असल्यास... अध्यात्मिक अभ्यासाची सुरवात देखील मेडीटेशन पासूनच  करावी लागेल... याचाच अर्थ सत्य शोधणारी  एक पायवाट म्हणून मेडिटेशनकडे येणे क्रमप्राप्त ठरेल..... मानवी मेंदूमध्ये अखंड विचारांची (thoughts), कृतीची (actions), भावनांची (emotions) व  पाच ज्ञानेंद्रियाच्या माध्यमातून मिळणाऱ्या माहितीची कोट्यावधी न्यूरॉन्स  सतत देवाण-घेवाण करीत असतात... तसेच सेंट्रल नर्वस सिस्टमच्या माध्यमातून शरीराच्या प्रत्येक अवयवांचे नियंत्रण करण्याचे कार्य सुद्धा  मेंदूला लीलया पार पाडावे लागते... अशा अखंड कार्यरत असणाऱ्या मेंदूला  मेडिटेशन (ध्यान) करायला भाग पाडने म्हणजे अग्निदिव्यच होय... आणि म्हणूनच मेडिटेशन ची थेअरी समजून घेणे सोपे... पण प्रत्यक्षात मेंदूकडून ते करून घेणे आव्हानात्मक ठरणार आहे... 

मानवी मेंदूमध्ये अखंड निर्माण होणारे विचार, कृती व भावनां आपल्याबरोबर प्रचंड मानसिक आवेग (mental force) तयार करीत असतात... अशा नैसर्गिक निर्माण झालेल्या मानसिक आवेगाना समोरासमोर प्रतिकार  व प्रतिबंधित (repressed) केल्यास मानसिक द्वंद (psychological conflict) निर्माण होण्याची शक्यता नाकारता येत नाही.... अगदी भौतिक शास्त्रा मध्ये न्यूटन ने सांगितलेल्या सिद्धांताप्रमाणे ( for every action... there is an equal and opposite reaction) आणि म्हणूनच मानवी मेंदूमध्ये निर्माण झालेले प्रत्येक भावना, कृती व विचारांच्या लहरी सरळ सरळ प्रतिबंधित करणे मानसिक व शारीरिक आजाराचे कारण ठरेल..... मेडिटेशन च्या बऱ्याच कौशल्यापैकी सर्वात महत्त्वाचे कौशल्य म्हणजे सर्वसमावेशकता (inclusive) होय..उदाहरणार्थ हजारो नद्या ज्या पद्धतीने समुद्र आपल्या अंतरंगात सामावून घेतो व कुठल्याही नदीस प्रतिबंधित करीत नाही. ...त्याच पद्धतीने मेंदूमध्ये निर्माण होणाऱ्या प्रत्येक विचार, भावना व कृती बद्दल आपणास सर्वसमावेशक बनावे लागेल..... येणाऱ्या प्रत्येक विचार, भावना व कृती यांना आवड निवडीच्या (choices) कसोटीवर  किंवा विश्लेषणात्मक (analytical) पद्धतीने न बघता नैसर्गिक पद्धतीने समावून घेण्याचे कौशल्य विकसित करावे लागेल.... 

प्रथमदर्शनी मेडिटेशन कठीण व निरर्थक वाटू शकेल... परंतु दूरगामी मानसिक आरोग्य जपण्यासाठी याचा मोठा वापर आपल्याला करून घेता येईल.... हळूहळू ...क्रमशः ..संथ गतीने का होईना उपलब्ध असणाऱ्या बऱ्याच मेडिटेशनच्या कौशल्यांना  आपल्याला हस्तगत करावे लागेल ...

आणि म्हणूनच उशीर न करता...लेट्स स्टार्ट इट...

©️ डॉ. जितेंद्र गांधी
मानसिक आरोग्य  समुपदेशन  व पुनर्वसन विषयतज्ञ
9420461580
Labels:

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

मुलांना सतत मारहाण करणारे आई-वडील....

बारा वर्षीय अनिकेत (नाव बदललेले आहे) समुपदेशनासाठी त्याच्या शाळेमार्फत पाठविण्यात आला होता... शाळेमार्फत पाठविल्यामुळे त्याचे आई-वडील सुद्धा वेळ काढून त्याच्यासोबत उपस्थित होते... साधारणतः वर्गातील हुशार विद्यार्थ्यांपैकी एक असणारा अनिकेत गेल्या दोन वर्षापासून एका वेगळ्याच "जगात" वावरत असल्याचे त्याच्या शिक्षकांना जाणवले...  गेल्या दोन वर्षापासून अभ्यासामध्ये टप्प्याटप्प्याने तो मागे पडत होता... शिकवताना वर्गात लक्ष न देणे, वर्ग शिक्षकांचे न ऐकणे, खिडकीतून सतत बाहेर बघत राहणे, इतरांशी हिंसक पद्धतीने वागणे, इतर मुलांना शिवीगाळ करणे,आपल्या ड्रेस व शालेय साहित्याची योग्य निगा न राखणे, चिडचिड करणे, वर्गात झोपणे, इतर विद्यार्थ्यांच्या खोड्या काढणे, दिलेला गृहपाठ पूर्ण न करणे अशा अनेक कारणामुळे शिक्षकांना त्याला मानसशास्त्रीय मदतीची गरज असल्याचे ओळखून समुपदेशनासाठी पाठविले होते...  शाळेतील या सर्व बाबतीची पुसटशी कल्पना आई-वडिलांना होती...पण वयानुरूप हे सर्व व्यवस्थित होईल असे त्यांना वाटत होते...अचानक उद्भवलेल्या या प्रसंगामुळे ती दोघेही घाबरलेली व अस्वस्थ होती... समुपदेशन प्रक्...
1 comment
Read more

आजूबाजूच्या माणसांना खरंच आपण 'यंत्रा' सारखं वापरतोय का?..

 मानवी आयुष्यातील कष्ट कमी व्हावेत म्हणून मानवाने आपल्या बुद्धिमत्तेच्या जोरावर मशीन्स व विविध यंत्रे तयार केलीत... निर्माण केलेल्या मशीन्स व यंत्रे इतक्या 'बुद्धिमान' होऊ लागल्यात की आता 'कृत्रिम' बुद्धिमत्तेमुळे मानवांना त्या सहज हाताळू शकतात व आवश्यकतेनुसार सूचना पण देऊ शकतात.. एक वेळ अशी येईल की सर्व माणसे अगदी 'तंतोतंत' मशीन व यंत्राप्रमाणे काम करायला लागतील... व आपणच निर्माण केलेले मशीन्स व यंत्रे आपल्यालाच मानवी संवेदना, प्रेम, काळजी, आपुलकी, स्नेह, जिव्हाळा, मैत्री, विश्वास, सुखदुःखाच्या अनुभूती या सर्वांचं 'महत्त्व' पटवून सांगतील... कित्येक दशानंतर माणसांनी यंत्रे तयार केलीत...की यंत्रांनी माणसं हा मात्र वादविवादाचा मोठा विषय ठरेल... हे जर खरंच थांबवण्याची माणसाला इच्छा असेल ..तर त्याने आपल्या आजूबाजूच्या माणसांना खरंच आपण 'यंत्रा' सारखं वापरतोय का?.. याचा विचार करायला हरकत नाही...😊😊 have a wonderful day  to all of you.. ©️ डॉ. जितेंद्र गांधी मानसिक आरोग्य कौन्सिलर मनोसंतुलन उपक्रम
Post a Comment
Read more

इमोशनल मॅनेजमेंट म्हणजे काय?

माणसाच्या मानसशास्त्रीय प्रमुख लक्षणांमध्ये व्यक्तीची भावनाप्रधानता (emotional being)  हे सर्वात महत्त्वाचे लक्षण मानले गेले पाहिजे. माणसाच्या जगण्याचे व अस्तित्वाचे महत्त्वाचे घटक त्या व्यक्तीच्या भावनाकोशात दडून असतात.  मानसशास्त्रीय दृष्टिकोनातून एकूणच व्यक्तिमत्वाच्या विश्लेषणमध्ये त्या व्यक्तीच्या इमोशनल घटकांना दुर्लक्षित करून चालणार नाही. भीती (fear) राग (anger) दुःख (sadness) आनंद(happiness) कीळसपणा (disgust) आश्चर्य (surprise) व विश्वास (trust) अशा विविध भावनांच्या मिश्रणातून आपण सर्वजण आपले भावविश्वाचे जाळे विणत असतो.  आपले  इमोशन्स आपले आयुष्य  मोठ्या प्रमाणात "ड्राईव्ह" करतात की काय?  हेही आपण अनुभवत असतो. भावनाच्या या नैसर्गिक व वातावरण निर्मित प्रक्रियेत त्याचे योग्य व्यवस्थापनामुळे आपण अधिक आनंदी , निखळ  व निरोगी आयुष्य जगू शकतो असे संशोधनाअंती मान्य झाल्यामुळे जगभरात " इमोशनल मॅनेजमेंट",  "इमोशनल इंटेलिजन्स", "इमोशनल डायटिंग" असे अनेक मानसशास्त्रीय संकल्पनांनी जन्म घेतला व त्याचा जोमाने प्रचार व प्रसार पण मोठ्या प्रमाणात करण्यात आ...
Post a Comment
Read more